KOOPERATİFLER HAKKINDA SIK SORULAN SORULAR
Kooperatif Nedir?
Kooperatifler 1163 Sayılı Kanunun 1. Maddesinde şöyle tarif edilmektedir.
Tüzel kişiliğe haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.
Türkiye Kooperatifçilik Strateji Eylem Planına göre tanım ise şu şekilde kabul edilmiştir.
Kooperatif; ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlar ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk bir teşkilattır. Türk Ticaret Kanuna göre Kooperatif ticari bir şirkettir. Şirket türü "kooperatif şirket" olarak adlandırılmış ve A.Ş. ile benzerliğine vurgu yapılmıştır.
___________________________________________
Kooperatifler kar amacı güder mi?
Türk Ticaret Kanuna göre Kooperatifler şirket olarak kabul edilmiştir. Tüm ticari işletmelerde olduğu gibi kooperatifler de devamlılığını sağlamak için kar etmek zorundadır. Kooperatifleri sermaye şirketlerinden ayıran en büyük özelliği ise sosyal faaliyetler içeren işlerle uğraşmasıdır. Kooperatifler, şirketlerin aksine tüm ortaklarının kazancını hedefler ve bunun için çalışmalıdır. Kooperatifler çoğunlukla dernekler ile karıştırılır ama dernekler ticari faaliyette bulunamazken, kooperatifler ortaklarının ihtiyacını karşılamak adına anasözleşmedeki faaliyet konuları ile alakalı olmak üzere her türlü ticari faaliyeti yapabilirler.
___________________________________________
RISTURN nedir?
Kooperatifler ortakları ile alış-veriş yaparlar. Yapılan bu işlem sonucunda pozitif veya negatif gelir-gider farkı meydana gelir. İşte bu pozitif farktan tüm masraflar çıkarıldıktan sonra kalan miktar ortakların işlem oranına göre geri dağıtılır. 1163 sayılı kanunun 38. Maddeye göre (6/10/1988-3476/7md.) Pozitif gelirin en az %50'si RISTURN olarak geri ödenir diye yazmaktadır. Bu oran %50'den az olmamak şartıyla anasözleşmede belirlenebilir. Örneğin; Tarımsal Kalkınma Kooperatif Anasözleşmesinde bu oran %70'tir. Kooperatif ile işlem yapmayan bu geri iadeden hak iddia edemezler. Kooperatif yıllık gelir-gider farkında zararda ise bu geri ödeme yapılamaz. Yıllık olağan genel kurullarda gelir-gider farkının nasıl dağıtılacağı kesinlikle karara bağlanmalıdır. Eğer pozitif gelir-gider farkı varsa genel kurulda dağıtılmaması ve yatırım geliştirme fonuna aktarılması oylanacaksa tüm ortakların 3/4'nün evet aktarılsın diye oy kullanması gerekmektedir. Ortak dışı işlemlerden dolayı elde edilen gelirlerin ortaklara dağıtılması risturn olarak sayılmaz. Ortak dışı işlemlerden elde edilen kazanç dağıtılması durumunda bu geri ödemeyi alan kişilerin gelir vergisi ödemesi gerekmektedir. Eğer ortak dışı işlemlerden elde edilen gelir dağıtılmayacak ise yatırım geliştirme fonuna aktarılır.
___________________________________________
Kooperatife nasıl ortak olunur?
Kooperatiflere ortak olma şekli kanun ve anasözleşmede açıkça ifade edilmiştir. İlk yapılacak iş ortak olmak istediğiniz kooperatifin anasözleşmesini okumak olmalıdır. Hangi haklara sahipsiniz? Sorumluluklarınız nedir? Bütün bunları bilmeniz gerekmektedir. Bazı kooperatiflerde ortak sayısı sınırlıdır. Özellikle yapı ve taşımacılık kooperatiflerinde bu sınırlama çok görülür. Fakat sınırlama keyfi değil, anasözleşmede belirtilmesi gerekir. Ortak olmak istediğiniz kooperatifin şartlarını tamamlıyorsanız bir dilekçe ile kooperatif yönetim kuruluna başvurmasınız gerekiyor. Bu dilekçede anasözleşmeyi okuduğunuzu, kooperatifin borcu, alacağı ile ortak olmayı kabul ettiğinizi belirtmelisiniz.
Yönetim kurulu bu başvuruyu inceler ve anasözleşmede belirtilen şartları taşıyıp taşımadığnızı araştırır. Bu araştırma sonucunda size cevabını bildirir. Geri bildirme süresi anasözleşme ile belirlenir. Anasözleşmede belirtilen şartları taşıyorsanız sizi kabul eder. Kabul edildiğinizi size bildirir. Siz de kooperatifçe belirlenmiş ortaklık payı bedelinin ya tamamını ya da en fazla iki yıl içinde eşit parçalar halinde ödenmek şartıyla 1/4'lük bölümü peşin olarak ödersiniz. Bu ödeme ardından yönetim kurulu ortak alım konusunda karar alır, ortaklık pay defterine sizin kişisel bilgileriniz ile birlikte, ortaklık tarihi, ödenen pay miktarı, kalan pay miktarı, ödeme tarihleri, ortaklığa alım karar tarihi, karar numarasını açıkça yazmalıdır.
Ortaklığa girişte gereken işlemleri tamamlamayan kişilerin ortaklığı başlamamış sayılır.
____________________________________________
Ortakların sorumlulukları nedir?
Ortakların sorumlulukları anasözleşmede belirtilir ve her kooperatif türüne göre değişiklik gösterir. Bu konuda ilk başvuracağınız yer anasözleşmeniz olmalıdır. Örneğin; Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinde ortaklık sermaye payının 100 katı ve ek ödemeler ile sınırlıdır diye yazmaktadır. Bir başka tür kooperatif anasözleşmesinde ise sermayesi kadar sorumludur diye yazmaktadır. Bununla birlikte kooperatifin sorumluluğu da çok önemlidir. Anasözleşmede aksine bir hüküm yok ise kooperatif alacaklılarına karşı mal varlığı ile sorumludur.
____________________________________________
Kooperatif ile ilgili bir sorunu nereye şikâyet edebilirim?
Kooperatiflerin gerek ortaklarıyla gerek diğer kişi ve şirketlerle sorun yaşamayacak şekilde politika geliştirip uygulaması esastır. Bu amaçla kooperatif yönetimi ortaklarına yönelik iş ve işlemlerde, tüm hak ve yükümlülüklerde eşit davranmalı, ortak olmayan kişi ve kuruluşlarla da sözleşme yapmalı ve bu sözleşme maddelerine uygun şekilde hareket ederek sorumluluklarını yerine getirmelidir. Bu noktada yönetimin basiretli yani öngörülü bir şekilde hareket etmesi önem taşımaktadır.
Kooperatifin özellikle ortaklarıyla arasında sorun yaşaması halinde bu sorunlarını kendi içinde (yani ortakla kooperatif yönetiminin doğrudan irtibata geçerek) çözülmesi gerekir. Yine de çözülemeyen sorunlar karşısında bir ortak ilk önce şikâyetini ortağı olduğu kooperatifin denetim kuruluna bildirmelidir. Oradan çözüm bulamazsa kooperatifin ortağı olduğu üst birliğe bildirmelidir. Oradan da çözüm bulamazsa kooperatifin ilgili olduğu Bakanlığın il müdürlüğüne, oradan da çözüm bulamazsa ilgili bakanlığa, oradan da çözüm bulamazsa mahkemeye başvurmalıdır. Bu sıra çok önemlidir ve bu şekilde takip edilmelidir. Doğrudan mahkemeye başvurulması durumunda bazı mahkemeler sıranın takip edilmesi için dosyayı geri gönderebilir.
____________________________________________
Kooperatiflerde genel kurula herkes katılabilir mi?
Üç ay evvel ortak olmayanlar hariç her ortak genel kurula katılma hakkına sahiptir. Yapı kooperatiflerinde genel kurul toplantılarına katılma için bu şart aranmaz. (1163 sayılı kanun Madde:26)
____________________________________________
Genel kurulda gündeme ek madde eklenir mi? Nasıl?
Kooperatiflerde genel kurul gündem maddeleri yönetim kurulu tarafından hazırlanır. Gündeme madde eklenmesi durumunda ise dörtten az olmamak üzere ortakların en az 1/10'u tarafından genel kurul toplantısından en az 20 gün önce yazılı olarak bildirilecek hususların gündeme konulması zorunludur. (1163 Sayılı kanun Madde 46)
Bu yöntemden ayrı olarak genel kurul günü divan kurulu oluşturulduktan sonra gündem maddelerinin görüşülmesine başlanmadan önce (doğrusu divan başkanın maddeleri tekrar okuyup, "madde eklemek isteyen var mı?" diye sormasıdır.) tüm ortakların en az 1/10'unun imzası ile yazılı olarak ek madde teklifinde bulunabilirler. Ancak bu maddeler şu konuları içermelidir.
- Hesap tetkik komisyonunun seçilmesi,
- Bilançonun incelenmesinin ve ibranın geriye bırakılması,
- Çıkan veya çıkarılan ortaklar hakkında karar alınması,
- Genel kurulun yeni bir toplantıya çağrılması ve kanun, anasözleşme ve iyi niyet esasları ile genel kurul kararlarına aykırı olduğu ileri sürülen yönetim kurulu kararlarının iptali,
- Yönetim kurulu üyeleri ile denetçilerin azli ve yerlerine yenilerinin seçilmesi,
Sunulan madde teklifi genel kurula katılan ortaklara sunulur. Ortakların yarıdan bir fazlası kabul ederse bu madde gündemde ilgili olan sıraya eklenir.